قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در ایران: آنچه فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان باید بدانند

نظام مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یکی از پایه‌های اصلی سیستم مالیاتی در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران، محسوب می‌شود. این مالیات بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده و ارزش کالاها و خدمات خریداری شده در هر مرحله از فرآیند تولید و توزیع اعمال می‌شود. در سال‌های اخیر، نظام مالیات بر ارزش افزوده در ایران دستخوش تغییراتی شده است که اطلاع از آن‌ها برای کلیه فعالان اقتصادی و حتی مصرف‌کنندگان حائز اهمیت است. “قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده” که جایگزین قانون آزمایشی قبلی شده است، و همچنین تغییرات اعمال شده در قوانین بودجه سال‌های اخیر، ابعاد جدیدی به این نظام مالیاتی بخشیده است.

در این مقاله به مهم‌ترین جنبه‌های قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در ایران و آنچه باید در این خصوص بدانید، می‌پردازیم.

افزایش نرخ عمومی مالیات بر ارزش افزوده:

بر اساس تغییرات اعمال شده، نرخ عمومی مالیات و عوارض بر ارزش افزوده برای اغلب کالاها و خدمات در ایران از ابتدای سال ۱۴۰۳ (مارس ۲۰۲۴) از ۹ درصد به ۱۰ درصد افزایش یافته است. این نرخ برای عموم مبادلاتی که مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند، کاربرد دارد، مگر در مواردی که نرخ‌های استثنایی یا معافیت‌های قانونی وجود داشته باشد.

نرخ‌های استثنایی و کالاهای خاص:

با وجود افزایش نرخ عمومی، برخی کالاها و خدمات دارای نرخ‌های مالیاتی متفاوتی هستند:

• کالاهای اساسی: نرخ مالیات بر ارزش افزوده برای ۱۳ گروه کالای اساسی و ضروری، نظیر برخی اقلام خوراکی اصلی (مانند برنج، روغن خام، حبوبات، قند و شکر)، همچنان ۱ درصد تعیین شده است. این اقدام با هدف حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و کنترل قیمت کالاهای اساسی صورت گرفته است.
• کالاهای آسیب‌رسان به سلامت و کالاهای خاص: نرخ مالیات برای برخی کالاها مانند انواع سیگار و محصولات دخانی، انواع بنزین و سوخت هواپیما، و نوشابه‌های قندی، بالاتر از نرخ عمومی است و بر اساس قانون دارای نرخ‌های مشخص و بعضاً بالایی هستند. به عنوان مثال، نرخ مالیات برخی نوشابه‌ها و محصولات دخانی می‌تواند به مراتب بیشتر از ۱۰ درصد باشد.
• طلا، جواهر و پلاتین: در قانون جدید، اصل طلا، جواهر و پلاتین به خودی خود از مالیات بر ارزش افزوده معاف شده‌اند. مالیات تنها به اجرت ساخت، سود و حق‌العمل آن‌ها تعلق می‌گیرد. بر اساس قوانین سال ۱۴۰۴، نرخ مالیات بر ارزش افزوده این موارد نیز ۱۰ درصد تعیین شده است.

گسترش دامنه مشمولیت و معافیت‌ها:

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده ضمن شفاف‌سازی و اصلاح برخی موارد، دامنه‌ی شمول و معافیت‌ها را نیز مشخص کرده است. به طور کلی، عرضه کالاها و ارائه خدمات در ایران و همچنین واردات و صادرات آن‌ها مشمول این قانون هستند، مگر در مواردی که صراحتاً در قانون معاف شده باشند.

برخی از مهم‌ترین کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده عبارتند از:

• محصولات کشاورزی فرآوری نشده، دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان.
• برخی از مهم‌ترین اقلام خوراکی و پروتئینی (مانند گوشت، تخم مرغ، لبنیات) بر اساس فهرست‌های اعلامی.
• انواع کود، سم، بذر و نهال.
• انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی.
• خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق.
• اموال غیر منقول.
• فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن.
• خدمات حمل و نقل مسافر (درون و برون شهری).
• خدمات آموزشی، پژوهشی و انتشاراتی.
• خدمات بانکی و اعتباری (برخی موارد خاص).
• خدمات بازار سرمایه (برخی موارد خاص).

شناخت دقیق کالاها و خدمات مشمول و معافیت‌ها برای مودیان مالیاتی (عرضه‌کنندگان کالا و خدمات) و همچنین مصرف‌کنندگان برای اطلاع از اینکه بابت چه کالاها و خدماتی مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می‌کنند، ضروری است.

تاکید بر سامانه مودیان و صورتحساب‌های الکترونیکی:

یکی از مهم‌ترین تحولات در نظام مالیات بر ارزش افزوده ایران، تاکید جدی بر راه‌اندازی و استفاده از سامانه مودیان و صدور صورتحساب‌های الکترونیکی است. بر اساس قوانین جدید، بسیاری از مودیان مالیاتی (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) ملزم به ثبت‌نام در سامانه مودیان و صدور صورتحساب الکترونیکی برای کلیه معاملات خود هستند. این اقدام با هدف شفاف‌سازی مبادلات اقتصادی، مقابله با فرارهای مالیاتی و تسهیل فرآیندهای حسابرسی مالیاتی صورت گرفته است. عدم رعایت تکالیف مربوط به سامانه مودیان و صدور صورتحساب الکترونیکی می‌تواند جرایم مالیاتی قابل توجهی را برای مودیان به همراه داشته باشد.

تکالیف مؤدیان مالیاتی:

مودیان مشمول مالیات بر ارزش افزوده در قانون جدید، تکالیف مشخصی دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• ثبت‌نام در سامانه مودیان.
• صدور صورتحساب الکترونیکی برای کلیه معاملات مشمول.
• دریافت مالیات بر ارزش افزوده از خریداران در زمان عرضه کالا یا خدمت.
• ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده به صورت فصلی (هر سه ماه یک بار) و در مهلت مقرر (معمولاً تا پایان ماه پس از اتمام فصل).
• پرداخت مالیات و عوارض متعلقه به سازمان امور مالیاتی در مهلت مقرر.
• نگهداری اسناد و مدارک مربوط به خرید و فروش کالاها و خدمات.

تاثیر بر مصرف‌کنندگان:

افزایش نرخ عمومی مالیات بر ارزش افزوده به ۱۰ درصد، به معنی افزایش قیمت نهایی کالاها و خدماتی است که مشمول این نرخ هستند. مصرف‌کنندگان در زمان خرید این کالاها و خدمات، علاوه بر قیمت اصلی، مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را نیز پرداخت می‌کنند. این موضوع می‌تواند بر قدرت خرید مصرف‌کنندگان تاثیرگذار باشد. با این حال، معافیت کالاهای اساسی و نرخ ۱ درصدی برای برخی از آن‌ها، تا حدی برای حمایت از سبد مصرفی خانوارها در نظر گرفته شده است.

جمع‌بندی:

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در ایران با تغییراتی در نرخ، دامنه شمول، معافیت‌ها و به ویژه تاکید بر استفاده از سامانه مودیان و صورتحساب‌های الکترونیکی، فصل جدیدی را در نظام مالیاتی کشور گشوده است. آگاهی دقیق از این تغییرات برای کلیه فعالان اقتصادی که مشمول این قانون هستند، به منظور رعایت صحیح تکالیف قانونی، جلوگیری از جرایم مالیاتی و شفافیت در فعالیت‌های تجاری، امری ضروری است. مصرف‌کنندگان نیز با اطلاع از نرخ‌ها و معافیت‌ها می‌توانند درک بهتری از ساختار قیمت تمام شده کالاها و خدمات داشته باشند.

برای کسب اطلاعات کامل و جزئیات دقیق در مورد قانون مالیات بر ارزش افزوده، نرخ‌های مربوط به کالاها و خدمات خاص، معافیت‌ها، و تکالیف مودیان در سامانه مودیان، اکیداً توصیه می‌شود به وب‌سایت رسمی سازمان امور مالیاتی کشور، قوانین و مقررات مربوطه، و همچنین کارشناسان و مشاوران مالیاتی معتبر مراجعه نمایید.